door Nicole Mulders – Een epifanie, ofwel een plotse openbaring, leidt tot creativiteit en innovatie op de werkvloer, zegt socioloog Ad van Iterson van de Universiteit Maastricht. Bedrijven zouden het ontstaan moeten bevorderen. „Zet een tafelvoetbalspel op de werkvloer.”

Een epifanie krijg je vooral als meerdere zintuigen tegelijk worden geprikkeld. Typerend voor zo’n openbaring: ze voltrekt zich als je dat het minst verwacht. Het heeft te maken met onverwachte, onalledaagse gebeurtenissen, bijvoorbeeld als je net bij de koffieautomaat staat of onder de douche. Het moment van inzicht heeft altijd een kenniselement in zich en staat niet alleen voor gevoel of voor schoonheid. Epifanie is emotie en inzicht samen. Het moment is ook zo weer weg.” Ad van Itersons onderzoek naar het fenomeen is ingegeven door zijn liefde voor literatuur. Hij is gefascineerd door James Joyce, de in de vorige eeuw overleden Ierse schrijver. „In zijn romans over het alledaagse leven in Dublin worden veel epifaniën verbeeld. Als lezer van zijn werk vóel je iets bijzonders gebeuren. Daarnaast heb ik als rasechte Limburger een katholieke kijk op de wereld, ook dat speelt een grote rol in het werk van Joyce.” Zelf heeft de socioloog ook ervaringen van epifanie gehad. „Toen ik eens in Luik was en daar liep, meende ik zo’n ervaring te hebben. Terwijl de omgeving van industrieel erfgoed niet mooi was, kreeg ik een gelukzalig gevoel. Als ik de Eiffeltoren zie, voel ik dat niet eens, terwijl ik dat wel een moooie attractie vind. De Luikse straten zijn de context, dus de bedding voor de epifanie. Het hangt af van de openbaring welk kennisinzicht ‘meekomt’. En dan nog… Het laat zich moeilijk in woorden vatten. Je krijgt het gevoel: nu weet ik het, nu snap ik het..!” Hoe kun je dat inzicht opwekken? „Het zou kunnen dat je er als gevoelig persoon met een poëtische inborst vatbaarder voor bent. Misschien helpt mindfulness ook daarbij. Het is in ieder geval onafhankelijk van opleidingsniveau of culturele status. Iedereen kan zo’n openbaring ervaren. Er wordt, als je dat inzicht ervaart, een bruggetje in je hersenen gemaakt.”

Voor een bedrijf kan zo’n openbaring tot innovatieve ideeën leiden, stelt Van Iterson. Je kunt het ontstaan ervan als werkgever zelfs bevorderen. „Plaats bijvoorbeeld een glijbaan of tafelvoetbalspel op de werkvloer, denk aan een bedrijf als Google. Enkel werken achter een computerscherm is niet goed en moet je combineren met een fysiek element. Het gebruik van meerdere zintuigen leidt uiteindelijk tot meer creativiteit.” De socioloog/onderzoeker plaatst ook meteen een kanttekening. „Ik besef dat het niet altijd makkelijk is om in de praktijk te brengen. Het is wel fantastisch wanneer je daardoor tegen een collega kunt vertellen welk geweldig idee of een fantastische ingeving je hebt. Delen met collega’s is essentieel.”

Van Iterson kan bedrijven wel adviseren. „Het is belangrijk dat mensen in de gaten krijgen hoe goed het is om meerdere zintuigen tegelijk te gebruiken. Werknemers moeten zichzelf dat toestaan en werkgevers moeten beseffen dat er daardoor meer creativiteit en innovativiteit ontstaan. Bedrijven profiteren er dus van. Geef dan ook tijd en ruimte aan medewerkers om een epifanie kunnen ervaren. Dat besef moet tussen de oren gaan zitten.”

Zijn studenten staan als geen ander open voor Van Itersons pleidooi. „Economen en bedrijfskundigen – ik heb er veel in mijn werkomgeving – zijn redelijk down to earth. Ze concentreren zich veelal op getallen. Het leuke is dat ik met veel jonge studenten werk, die staan voor veel open. Zo doen ze zonder probleem mee aan een stoelendans als ik dat voorstel, om het fysieke element bij het denkwerk te betrekken.”

Ad van Iterson
Ad van Iterson (Maastricht 29 januari 1952) is een Nederlandse schrijver en socioloog. Hij publiceerde vier romans en vier verhalenbundels. Voor deze krant verzorgt hij een wekelijkse column. Ook schrijft hij essays, toneel en pöezie. De stad Maastricht, waar hij woont en werkt, is het decor van bijna al zijn fictie. Van Iterson is als socioloog verbonden aan de Universiteit Maastricht. Hij promoveerde op het deciplineringsproject van de eerste aardewerkfabrikanten.

april 2015, Zuid-Limburg