De natuur als uitgangspunt
Venray/Utrecht – Zijn boodschap is moeilijk in enkele zinnen te vatten. Toch is een poging waardevol, want Nyenrode-hoogleraar Paul de Blot heeft een advies voor ondernemers. “Ik wil mensen graag ergens op wijzen. Duurzaamheid is de kern van de evolutie.”
Alles in de natuur is een streven naar duurzaamheid.
‘Door schaalvergroting, geld en macht kan duurzaamheid tot stilstand komen. Jammer.’
Een citaat uit ‘Ik heb een droom. Van duurzaamheid tot zingeving.’ ‘Overleven, duurzaamheid, zingeving. Alle drie horen ze bij het verhaal van de duurzaamheid. Dit verhaal volstrekt zich in de natuur en is af te lezen in het evolutieverhaal… De evolutie toont ons hoe alles in de natuur een streven is naar duurzaamheid. Organiseren hoort ook bij het leven.’
Een bijzondere ontmoeting op Nyenrode was het onlangs, dat moet gezegd worden. Paul de Blot was een dag vóór het interview negentig geworden en is inmiddels honorair hoogleraar op Nyenrode. Vlak voor het gesprek kreeg ik een kaartje met de tekst ‘Iedereen elke dag plezier’.
U was jarenlang hoogleraar business spiritualiteit en heeft daar ook een aantal boeken over geschreven. Waarom bent u daarmee gestopt?
“Het onderwerp was te abstract voor ondernemers. En werd te gretig toegepast door mensen, terwijl de natuur te weinig aandacht kreeg. Nu is de natuur mijn uitgangspunt want mensen horen bij de natuur. Daarnaast verandert de betekenis van een onderwerp vlug en is het al snel verouderd. Nu pleit ik meer voor de narratieve vertelkunde, waarin ik praat over mijn ervaringen en studenten vooral veel vragen stel. Ik ging dus op zoek naar een concreter onderwerp, en duurzaamheid en ecologie werden belangrijke thema’s. Die hebben alles met spiritualiteit te maken. Uiteindelijk gaat het om de ervaring die je meemaakt. Dat is het allerbelangrijkst. Belangrijker dan woorden bijvoorbeeld.”
Wat is de link tussen organisaties en spiritualiteit?
“Organisaties zijn in eerste instantie ontstaan zonder aandacht voor duurzaamheid. Maar uiteindelijk werden het door de jaren heen meer open organisaties met aandacht voor spiritualiteit. Twee onderwerpen die dicht bij elkaar staan.”
Wanneer gaan bedrijven zich meer op duurzaamheid richten?
“Dat gebeurt bij onzekerheid. Als er iets in het werk vastloopt. Het wordt dan een kwestie van overleven. Organisaties gaan zich afvragen of het zinvol is om ermee door te gaan. Daarmee komen ze op een dieper spiritueel niveau van de zingeving, de bezielende kracht van duurzaamheid.
Een crisis kan dus een belangrijke aanjager zijn?
“Zeker. Want zonder crisis zouden we niet tot vernieuwing komen. Als er nauwelijks nog zekerheden zijn, gaan bedrijven op zoek naar nieuwe zekerheden.”
Hoe uit duurzaamheid zich bij organisaties?
“Dat doen ze vaak door schaalvergroting. Jammer, want dan kan duurzaamheid dood lopen. Ook geld en macht kan duurzaamheid tot stilstand laten komen. Maar als er bezieling is binnen een bedrijf, is die wel gegarandeerd.”
Wat heeft de organisatiekunde u geleerd?
“Organisaties waren in het begin gesloten systemen, te vergelijken met een goedlopende machine. De mensen waren onderdelen van goed lopende machines. Het gaat dan niet over verhalen van mensen, maar van machineonderdelen. Een bedrijf werd opgezet, zoals men een machine construeert, die goed moet kunnen lopen met goede onderdelen. Er was in dit idee van het machinedenkend geen plaats voor de mens. Evenmin voor zaken als spiritualiteit en zingeving.
Later werden bedrijven meer open, met aandacht voor relaties, processen en omgevingsfactoren. Zoals we dat nu vaker zien. Alleen door een open systeem kunnen geld en welzijn samenkomen als een zinvol systeem van duurzaamheid.”
Waar ziet u het machinedenken nog terug?
“Heel duidelijk in een bureaucratische omgeving. Mensen, zoals personeel en klanten, worden beoordeeld volgens een bepaalde checklist van een machinecontrole. Zo’n aanpak garandeert grote stabiliteit en rationeel controleerbare betrouwbaarheid. Het grote nadeel is dat gevoelens, aspiraties en creatieve ideeën grotendeels worden drooggelegd. Er is geen plaats voor zingeving. En door de bureaucratische fragmentatie ontstaat er in de organisatie een waaier van specialisaties en subspecialisaties die leiden tot verbrokkeling van het geheel van de organisatie. Daarmee gaat het lange termijn verhaal van de organisatie verloren. Bureaucratische systemen komen in hun radicale vorm gelukkig niet veel meer voor, maar talrijke organisaties tonen nog steeds sterk bureaucratische trekken. Helaas.”
Paul de Blot studeerde filosofie, fysica, psychologie, theologie en bedrijfskunde. Sinds 1979 is hij werkzaam op Nyenrode. Hij promoveerde er in 2004 bij de vakgroep bedrijfskunde.
In 2007 volgde zijn aanstelling tot hoogleraar Business Spiritualiteit aan Nyenrode. Nu is De Blot emeritus hoogleraar. Paul de Blot schreef in de loop der jaren talloze boeken, waaronder de laatste ‘Ik heb een droom. Van duurzaamheid tot zingeving.’ Van dit boek zijn ook fragmenten in het bovenstaande artikel opgenomen.
Tekst: drs. Nicole Mulders
augustus 2014, Midden / Noord