Filosoof Joke Hermsen

 

Venray – Door drs. Nicole Mulders – Werkdruk. Een begrip dat we allemaal kennen. In een aantal artikelen laat Limburg Onderneemt deskundigen hierover aan het woord. Deze keer Joke Hermsen, filosoof en auteur van onder andere ‘Stil de tijd’ over het fenomeen tijd. “De kloktijd werkt soms gekmakend op mensen.”

Je hebt ‘Stil de tijd’ geschreven. Waar komt jouw fascinatie met het begrip tijd vandaan? 
“Die stamt uit mijn kindertijd. Toen we in die periode eens in de auto op weg naar huis waren, merkte ik dat de tijd die de klok aangaf, niet klopte met mijn gevoel: de terugreis leek minder lang te duren dan de klok me zei. De terugreis leek sneller te gaan dan de heenreis. Dat interesseerde me. Bovendien sta je als kind anders in de tijd dan een volwassene. De kloktijd krijg je later aangeleerd.”

Hoe werkt de beleving van tijd dan? 
“We gaan vaak op in onze eigen tijdervaring. Maar we verleren dat gevoel en laten ons leven bepalen door de kloktijd. Die gaat de tijd dicteren. In ‘Stil de tijd’ beschrijf ik dat proces. Een klok is vanzelfsprekend handig om op tijd bij je afspraak te zijn. Maar verder verschilt de kloktijd van het gevoel dat je zelf over de tijd hebt. Dat verschil werd vroeger al door de Grieken aangekaart. Het is juist heerlijk je niet te laten leiden door de kloktijd; dan raak je in een flow. Je krijgt een ander besef en dat werkt inspirerend. De kloktijd lijkt altijd een krappe tijd. En werkt soms gekmakend op mensen. Ze worden er rusteloos van.”

Dat is natuurlijk lastig. Maar wat is verder het probleem van rusteloosheid? 
“Rust is voor veel dingen belangrijk. Zowel filosofen als neurologen en hersenwetenschappers noemen rust de voorwaarde voor reflectie en creativiteit. Vanuit rust en ontspanning, wat Nietzsche de ‘windstilte van de ziel’ noemde, kun je pas goed nadenken en tot een nieuw inzicht komen of een nieuwe koers inslaan. Creatieve geesten komen pas tot hun prestaties vanuit die innerlijke ervaring van tijd, die niet voortgedreven wordt door de klok. We zijn vergeten dat de tijd twee gezichten heeft, de kloktijd die de wereld structureert en de innerlijke tijd die over onze eigen ervaring van tijd gaat. Juist die laatste is van essentieel belang voor creativiteit, en dus ook voor groei en innovatie.”

Hoe krijgen mensen meer rust in hun leven? 
“De ervaring van die dubbele tijd is belangrijk. Je moet je bewust zijn van het belang van de ‘zelftijd’ en realiseren dat een klok uitwendig is. Het is zo belangrijk om de pas op de plaats te maken.”

Onlangs stond er een artikel van je in enkele bladen over technostress. Wat versta je daaronder? 
“Behalve dat we het ondanks alle tijdbesparende machines steeds drukker hebben gekregen, brengen we teveel tijd achter beeldschermen door. We denken dat we dan ontspannen, maar niets is minder waar. Onze hersens werken keihard door om alle snel wisselende beelden en informatiestromen voor ons te kunnen duiden. Bovendien moeten we de hele tijd bereikbaar zijn. Dat betekent dat onze hersens nooit rust hebben, en dat zorgt voor tal van stresssymptomen, zoals rusteloosheid, opgejaagdheid, prikkelbaarheid, concentratieverlies, slapeloosheid en depressiviteit. Eén op de drie kinderen vertoont tegenwoordig stresssymptomen. Ook hebben ze steeds meer te kampen met ADHD, autisme en andere concentratie- en aandachtsstoornissen. Bovendien verleert ons brein achter het beeldscherm tal van sociale vaardigheden, laat neurologisch onderzoek zien. Ons brein wordt autistischer, dat wil zeggen is minder goed in staat tot sociale empathie, hoffelijkheid of het je kunnen verplaatsen in een ander.”

Wat is nog meer een minpunt van technostress?
“Door de snelle technologische ontwikkelingen zijn er ongekende mogelijkheden ontstaan. Dat is op zich heel waardevol, alleen weten we geen maat te houden. Veel mensen hebben last van on-line neurose, ze kunnen niet meer zonder beeldschermen leven en voelen zich eenzaam en onthand als ze off-line zijn. De verleiding is zo groot dat ze vergeten rust te nemen, die beeldschermen eens een paar uur uit te laten en bij zichzelf te rade te gaan. We draven maar door en velen van ons hebben last van stress, tijddruk en tijdschaarste. We moeten leren de tijd te stillen en ons brein de noodzakelijke rust te gunnen om goed te kunnen functioneren.”

Nu zijn er ook mensen die continu fysiek bezig zijn. Dat lijkt me ook niet gezond? 
“Voor ons brein is dat vaak minder stressvol. Het gaat er uiteraard om een goede balans te vinden tussen werk en ontspanning, tussen kloktijd en innerlijke tijd. Fysieke inspanning kan voor onze geest heel ontspannend zijn.”

Zelf heb je het erg druk met lezingen en boekpresentaties. Hoe ga jij met die drukte om? 
“Ik begin de dag met het luisteren naar muziek of het lezen van een boek, en pas dan ga ik schrijven. ’s Middags ruim ik één moment in om mijn mails te lezen. Er wordt hoog opgegeven van multitasken, maar veel dingen tegelijk doen werkt niet. Je aandacht wordt voortdurend onderbroken, je kunt je niet goed concentreren. We krijgen zoveel mails, de hele dag door, dat het beter is daarvoor een bepaald uur te reserveren. Monotaskers scoren bij elk onderzoek hoger, omdat zij hun aandacht op een opdracht kunnen richten. Als je werkelijk iets nieuws wilt verzinnen, moet je ervoor zorgen dat je concentratie niet doorbroken wordt, dus dan ook de telefoon en internet uitzetten.”

De conclusie? 
“We hebben het met zijn allen veel te druk. De kwaliteit van wat we doen, wordt nauwelijks gemeten. Om dit proces om te gooien, is een mentaliteitsverandering nodig. Heel erg druk bezig zijn moet niet langer synoniem zijn voor succes. Degene die rust weet te nemen en tijd voor zichzelf weet op te eisen zal uiteindelijk aan het langste eind trekken. Want die persoon is nog in staat zichzelf te ontwikkelen en ook oog en oor te hebben voor anderen.”

Joke Hermsen is schrijfster en filosofe. Ze publiceerde talloze boeken, o.a. ‘Stil de tijd’ waarin ze het fenomeen tijd beschrijft aan de hand van de actualiteit en oude wijsgeren. Ze kreeg onlangs een prijs voor haar boek ‘De liefde dus.’ Ook geeft ze boekpresentaties en lezingen. In september verschijnt haar nieuwe boek ‘Blindgangers’. Info: www.jokehermsen.nl 

juli 2011, Midden / Noord